De pelgrims zijn bijna uitgewandeld. San Martino al Cimino.

22 mei 2025. Dag 79: Montefiascone – Viterbo: 18 km. Dag 80: Viterbo – Vetralla: 25 km.

Vandaag, 22 mei, zijn we nog maar 91 kilometer van Rome verwijderd. Nog vier dagetappes en dan zijn we in de stad. Ik herinner me dezelfde laatste periode van onze Camino naar Santiago. We verlangden ernaar om in Santiago te arriveren omdat dat het einde van de tocht zou zijn, omdat het een prachtige plek is en omdat je, na maanden op het Jacobspad, de cruciale rol van Santiago in de historie van het land beseft. Het steunde de koninkrijken Leon en Castilië in hun strijd tegen de moren. Over de Camino reisden pelgrims en handwerkers, en daarmee technologisch vernuft en informatie, uit heel Europa naar de belaagde gebieden en door terugkerende lieden bleven anderen op de hoogte van de voortgang van de Reconquista. Desondanks, wellicht de belangrijkste reden om voor Santiago te vallen is De Omweg naar Santiago, het Spaanse reisboek van Cees Nooteboom waarin de schrijver een route langs Jacobswegen kiest en uiteindelijk in Santiago aankomt. Zijn liefde voor Spanje en Santiago is aanstekelijk, je wilt zien wat hij beschrijft en wat je dan ziet gloeit in het gouden daglicht van zijn begrip.

De Via Francigena gaat naar niet naar Rome zoals op alle borden staat, maar naar Vaticaanstad, het aloude machtscentrum van de katholieke kerk. Dat stadstaatje stelt qua omvang niets voor maar vroeger, voor het ontstaan van het huidige Italië, vormden grote delen van Lazio, Toscana, Umbria en Campania een katholieke staat die de paus als een wereldlijk leider regeerde. Een leider die politiek bedreef, oorlog voerde en anderen doodde indien noodzakelijk.

De Atheense school. Rafaël, Vaticaans museum.

Ik, Tim, zet mijn roze bril op. De kerk heeft natuurlijk bijgedragen aan de ontwikkeling van Europa, het heeft gebieden gecultiveerd (denk maar aan wat cisterciënzers uit Aduard betekenden voor de ontwikkeling van Groningen), kloosters waren kenniscentra die oude antieke teksten kopieerden en werden later soms een intellectuele voedingsbodem waaruit een universiteit ontstond, en de kerk was als belangrijkste opdrachtgever de drijvende kracht achter de ontwikkeling van de kunsten tot ver in de renaissance. Onze CD-verzameling heeft een forse collectie religieuze muziek van von Bingen, Josquin, Gombert, Vittoria, Palestrina en anderen. Het eindeloze Vaticaans museum vind ik het mooiste deel van het mini-staatje, met schatten zoals de kamers van Rafael. De enorme collectie illustreert dat zonder kerk de Westerse kunst er totaal anders had uitgezien. Een bezoek aan Rome is niet compleet zonder een uitstapje naar het Vaticaan.

Maar… het staatje heeft ook een diep duistere kant. Hier zetelt een instituut dat het morele gelijk claimt, waarvan de leerstellingen een goddelijke oorsprong zouden hebben en waarvan de leider, de paus, de plaatsbekleder van Jezus Christus en de opvolger van Petrus beweert te zijn. Het verkondigt een leer vol mythes die je ook tegenkomt bij andere godsdiensten uit het begin van onze jaartelling [Karen Armstrong, A History of God], de leer is vol gebeurtenissen die nooit hebben plaatsgevonden – niemand heeft op water gelopen, niemand is uit de dood opgestaan, niemand is spontaan zwanger – en het bevat absurde constructies zoals de heilige drie-eenheid waarvan je je afvraagt welke verwarde geest zulke nonsens in Nicea, in het jaar 325, heeft geformuleerd. Ontdoe de leer van zulke mythes en begrippen en wat dan overblijft is een waardevolle menselijke moraalleer. Een leer waarover je met elkaar discussieert, die men bij voortschrijdend inzicht veranderd en die je zonder gevaar voor lijf en leden verwerpt als je het er niet mee eens bent. Kortom een kerk waarvan een kardinaal, bij kritiek op dogma’s of bijbelpassages, zou antwoorden: “Goh, ja, zo hebben we het eigenlijk nooit eerder bekeken” en de stellingen aanpast. Maar zo gaat het niet, de paus heeft altijd gelijk, katharen of hussieten hadden het beaamt maar die zijn onder dwang bekeerd of ordinair vermoord.

Veel van het voorafgaande gaat over wat eeuwen geleden plaatsvond maar de invloed van de kerk is in Italië nog onverminderd groot, ook al is het rooms-katholicisme niet meer de officiële staatsgodsdienst. Ben je geen katholiek of, erger nog, geen christen dan kan je bij gelegenheid als een hond worden behandeld. Ik heb dat een keer meegemaakt en ben dat niet vergeten. Nog altijd geniet ik van Rafael en Josquin maar ga mij niet in detail de betekenis van bijbelse scenes of religieuze muziekteksten uitleggen want dan haak ik af. Het zijn mythes, door mensen bedacht, niets meer, en komt van een overtuiging die mij als persoon uiteindelijk verfoeit.

Het team in Viterbo.