P.S. “Tips voor pelgrims” was de meest populaire aflevering van onze Santiago-blog. Vandaar dat we op veler toekomstig verzoek deze blog afsluiten met “Tips voor pelgrims naar Rome”.

• Sommigen hebben, net als wij vroeger, een droom om ooit een lange tocht door Europa of om specifiek een pelgrimstocht te lopen. Volg je droom, maak die tocht en wacht niet tot je pensioen. De tocht wordt steeds zwaarder, en drukker, en duurder, naarmate je langer wacht.
• Waar ga je heen? Naar Santiago of Rome? Weet je dat al of twijfel je nog? In het laatste geval raad ik je aan om de halfjaarlijkse bijeenkomsten van de Santiago- en Romeverenigingen te bezoeken. Daar vindt je veel informatie en ontmoet je mensen die de tocht al hebben gelopen en je nuttige tips kunnen geven. Wij liepen de meest populaire Caminoroute, de Camino Frances over de Pyreneeën en via Pamplona en Burgos naar Santiago, en in Italië liepen we eveneens grotendeels over het meest populaire pad, de Via Francigena, naar Rome. De twee tochten verschillen sterk van elkaar (lees de volgende drie punten).
• Op de weg naar Rome kom je veel minder mensen. In 2016 liepen we met meer dan honderd man de dagetappes naar Santiago, en op de Camino is het sindsdien alleen maar drukker geworden. Daarentegen liepen we op de Via Francigena tot aan Toscana meestal helemaal alleen. Vanaf Lucca verschenen de eerste anderen maar vlak voor Rome waren nog altijd met slechts enkele tientallen onderweg.
• Door het grote aantal pelgrims vind je ook veel meer faciliteiten langs het pad naar Santiago. Je vindt daar veel meer herbergen, bars, en restaurants die zich specifiek op pelgrims richten. In kleine dorpen heeft de Camino het straatbeeld sterk veranderd. Pelgrims hebben daarentegen een kleine invloed op het dagelijks leven in de plaatsen langs de Via Francigena. In steden als Lucca en Siena verdwijnen de pelgrims in de meute “gewone” toeristen en in de minder bekende plaatsen wordt het leven niet door.pelgrims overheerst. Wil je steeds andere pelgrims ontmoeten dan kan je beter naar Santiago gaan. Zoek je de stilte dan is de tocht naar Rome de betere keuze.
• De Camino Frances is door vrijwel geheel Spanje een prima ontwikkeld wandelpad met een uitstekende bewegwijzering en met een route die meestal over rustige en/of onverharde paden leidt. De Via Francisca (van de Sint Gotthard naar Pavia) en de Francigena (van Pavia naar Lucca) zijn veel slechtere paden. De bewegwijzering varieert per gemeente en is meermaals beroerd. Je loopt veel vaker en langer over drukke, geasfalteerde straten, de onverharde paden zijn meestal van slechte kwaliteit en je moet goed opletten bij het lopen. In de Apennijnen heb je steile afdalingen die bij regen slipperig worden. Heb je bergwandelervaring dan is dit alles geen probleem. Heb je moeite met lopen of heb je weinig wandelervaring dan zou ik Nood-Italië mijden.
• De Via Francigena is in Toscana vanaf Lucca prachtig. In de lente loop je door een groen, bloemrijk landschap, in de herfst door een bruin gebied met groene cipressen en villa’s op de heuvels. Heb je slechts een paar weken dan kan je alleen het stuk door Toscana en eventueel ook het stuk door Lazio lopen. In Lazio zijn de paden meestal ook OK, bij aankomst in Rome loop je echter zeven kilometer door een wolk van uitlaatgassen omdat je tezamen met een langzaam rijdende file de stad ingaat.
• Start je vanuit huis dan moet je je eigen weg naar de Via Francigena vinden. Deze site toont enkele routes. Wij liepen hiervan de Middenroute via de Sint Gotthardpas. We raden je sterk af om over de aanbevolen Eifelsteig en de E1 te lopen. Die paden gaan van heuveltop naar heuveltop, dat is leuk als je een week op stap bent maar als je naar Rome gaat neem je liever de minder sportieve alternatieven door het dal. Wij gebruikten de navigatie App TopoGPS waar je voor een paar tientjes de topografische kaarten van geheel België, Frankrijk, Duitsland en Zwitserland koopt. Routes hebben we gedownload van van site 1 (voor het Jakobipad tussen Konstanz en Brunnen), site 2 (de ViaGottardo tussen Brunnen en Bellinzona), site 3 (de Via Francisca tussen Ponte Tresa en Pavia) en site 4 (de GPX-files van de Via Francigena). Voor de route door de Eifel, de Hunsrück en het Zwarte Woud volgden we het algemene routeverloop die je op de site van de Romevereniging ziet, we gebruikten de aanbevelingen van TopoGPS om een goed pad te vinden tussen gekozen vertrek- en aankomstplaatsen.
• Er is geen ideaal tijdstip om de Via Francigena te lopen. Wil je de hitte in Italië vermijden dan moet je in de lente lopen maar dan zijn de bergpassen nog onbegaanbaar (onder een dikke laag sneeuw en zijn vrijwel alle slaap- en eetgelegenheden op en rond de pad nog gesloten). Wil je te voet over de Sint Bernhard of Sint Gotthardpas dan zul je in de zomer moeten gaan maar dan kan het in de Povlakte heet zijn waardoor je dagelijks heel vroeg moet vertrekken.Er is geen ideaal tijdstip om de Via Francigena te lopen. Wil je de hitte in Italië vermijden dan moet je in de lente lopen maar dan zijn de bergpassen nog onbegaanbaar (onder een dikke laag sneeuw en zijn vrijwel alle slaap- en eetgelegenheden op en rond de pad nog gesloten). Wil je te voet over de Sint Bernhard of Sint Gotthardpas dan zul je in de zomer moeten gaan maar dan kan het in de Povlakte heet zijn waardoor je dagelijks heel vroeg moet vertrekken.
• We sliepen in B&B’s, appartementen en eenvoudige hotels en gebruikten hiervoor Booking.com. In Italië boekten we in mei onze kamers een paar dagen van te voren.
• Lees over de achtergronden van de route. De Omweg naar Santiago van Cees Nooteboom is een must voor elke pelgrim in Spanje. Over de Via Francigena heb ik nauwelijks wat gelezen en dat betreur ik nu. Ook met kennis van de Italiaanse geschiedenis kan het pad je dan vreemd blijven.
• Zowel in Italië als in Spanje spreken de meeste mensen (wat) Engels. Met een basale kennis van de taal zul je je redden. Men waardeert het als je Spaans/Italiaans spreekt, het kan je in onverwachte situaties helpen
• Loop met Leki-stokken die een dempingssysteem hebben. Je bespaart dan veel energie bij bestijgingen en het helpt je bij de afdalingen en door het dempingssysteem lopen de stokken veel fijner. Ik heb met stokken van andere merken gelopen maar die waren minder comfortabel en slijten sneller. Sommigen verkopers raden stokken met demping af, die weten echt niet waarover ze het hebben.
• Eveneens aanbevolen: 1. een poncho die ook over je rugzak past, dat loopt prettiger dan met een regenjas en je trekt het makkelijker aan en uit. 2. een aparte afsluitbare zak voor stekkers, adapters en al het andere kleine grut dat anders in je bovenklep rondslingert.

De Sint Pieter. Dichterbij zijn we niet gekomen. Een honderden meters lange wachtrij van mensenmieren staat op het bordes.

26 mei 2025. Dag 84: La Storta – Roma: 22 km.

We zijn in Rome!!! Na 84 dagen hebben we ons einddoel bereikt! Bij ons vertrek uit Eijsden leek Rome een illusie, dat is iets voor een reis met auto of vliegtuig. Je bent gek als je van Nederland naar Rome wandelt. En dat klopt, neem dat van de experts maar aan. Denk niet aan Rome bij je vertrek uit Nederland, de stad is dan een fata morgana. Ren je naar de spiegeling dan val je en geef je op. Jaag je het achterna dan zul je het niet vinden. Dit is geen route voor het kortetermijndenken. Vertrouw in elkaar, volhard, geniet en jaag je niet over de kop. Geniet van de dag, van de mooie luchten, het jonge groen aan de bomen en al het andere langs het pad.

De dame die de testimonia uitgeeft wuift naar ons van verre. Ze heeft niets te doen. Om twaalf uur ‘s middags zijn wij de enige pelgrims die Rome te voet of te fiets bereiken. Ze kijkt naar onze credenciales, lange stroken papier met heel veel stempels die bewijzen dat we veel meer hebben gelopen dan de ten minste vereiste 150 kilometer naar Rome, en geeft ons later de certificaten. Onze omweg naar Rome is bijna voltooid.

Het resultaat van drie maanden stempelen en wandelen: gevulde credenciales en twee getuigschriften.

Cees is niet onder de indruk van de afstand tot Rome.

25 mei 2025. Dag 81: Vetralla – Sutri: 24 km. Dag 82: Sutri – Campagnano di Roma: 24 km. Dag 83: Campagnano di Roma – La Storta: 24 km.

Aan het strand van Lago Bracciano. Morgen zijn we vertrokken!

In Campagnano di Roma (zo’n zestig kilometer voor Roma) gebeurden vreemde zaken. We boekten een kamer via Booking.com , de reservering werd bevestigd maar twee volle dagen later desondanks geannuleerd. Een plek in een ander hotel van dezelfde eigenaar werd ons als alternatief aangeboden, tegen een veel hoger tarief. Monique belde Booking, die vond een andere plek tegen de oorspronkelijke prijs en zou verder alles regelen. Probleem opgelost. Op zaterdag vierentwintig mei 2025 staan we om vier uur ’s middags bij de receptie van hotel Benigni in Campagnano di Roma. We waren toch weer moe van het wandelen en we keken uit naar de douche. Geen plaats. Tutto completo! We herhalen de naam H-A-M-M-I-N-K, Monique. Alles bleef vol. Een uur bellen later blijkt dat Booking de aangeboden kamer bij hotel Benigni niet had gereserveerd. Opnieuw een uur, een zenuwinzinking en een wederopstanding later zitten we op het strand van Lago Bracciano, vijftig kilometer boven Rome. De zon gaat onder, de strandstoelen zitten goed en we hebben een Caravan-de-luxe van 24 vierkante meter. Voor een enkele nacht is het een grappige plek maar in twee weken vakantie verandert die in een hel.

In dit gebied rijden geen taxi’s. Hier gebruik je je netwerk om iemand te vinden die je in zijn auto vervoert. Het hotel kende iemand die ons naar de camping bracht en hij zou ons de volgende dag, op zondag, om acht uur ’s ochtends oppikken. Met knikkende knieën lopen we ’s ochtends naar de afgesproken plek. Wat moeten we doen als hij niet opdaagt, maar zie… onze vriend staat al klaar in zijn auto. Daardoor hebben we vandaag alsnog La Storta bereikt, op 20 kilometer van het centrum van Rome. La Storta is een wijk van Rome, eigenlijk zitten al we in de Bijlmer en lopen we morgen het stuk naar de Dam. 

We zijn nog lang niet begonnen met de evaluatie. Die start na terugkomst en duurt een paar jaar. En toch… wat zijn we trots op onze Cees. Wat een kanjer is onze Cees! Cees is zo maar het eerste Hollandse kooikershondje dat naar Rome tippelt! Hij houdt niet van asfaltwegen en zeker niet in combinatie met weinig schaduw en hoge temperaturen. Daarom beginnen we morgen voor acht uur ‘s ochtends aan de laatste etappe naar de Sint Pieter. Op dat plein hopen we het einde met enkele andere pelgrims te vieren. De groep wandelaars die met ons naar Rome trekt is klein, meer dan dertig mensen zullen het niet zijn. Je herkent elkaar, met enkelen hebben we het brood gedeeld, met anderen een terrastafel. Iedereen is verbaasd, dit is toch het Jubeljaar? Dit is toch het jaar waarin Rome tien miljoen bezoekers extra verwacht? Waar zijn al die mensen? Of tellen we dubbel? Tellen we tienmaal mee?

Onze tocht door Europa. Eijsden – Roma, 2025.

De pelgrims zijn bijna uitgewandeld. San Martino al Cimino.

22 mei 2025. Dag 79: Montefiascone – Viterbo: 18 km. Dag 80: Viterbo – Vetralla: 25 km.

Vandaag, 22 mei, zijn we nog maar 91 kilometer van Rome verwijderd. Nog vier dagetappes en dan zijn we in de stad. Ik herinner me dezelfde laatste periode van onze Camino naar Santiago. We verlangden ernaar om in Santiago te arriveren omdat dat het einde van de tocht zou zijn, omdat het een prachtige plek is en omdat je, na maanden op het Jacobspad, de cruciale rol van Santiago in de historie van het land beseft. Het steunde de koninkrijken Leon en Castilië in hun strijd tegen de moren. Over de Camino reisden pelgrims en handwerkers, en daarmee technologisch vernuft en informatie, uit heel Europa naar de belaagde gebieden en door terugkerende lieden bleven anderen op de hoogte van de voortgang van de Reconquista. Desondanks, wellicht de belangrijkste reden om voor Santiago te vallen is De Omweg naar Santiago, het Spaanse reisboek van Cees Nooteboom waarin de schrijver een route langs Jacobswegen kiest en uiteindelijk in Santiago aankomt. Zijn liefde voor Spanje en Santiago is aanstekelijk, je wilt zien wat hij beschrijft en wat je dan ziet gloeit in het gouden daglicht van zijn begrip.

De Via Francigena gaat naar niet naar Rome zoals op alle borden staat, maar naar Vaticaanstad, het aloude machtscentrum van de katholieke kerk. Dat stadstaatje stelt qua omvang niets voor maar vroeger, voor het ontstaan van het huidige Italië, vormden grote delen van Lazio, Toscana, Umbria en Campania een katholieke staat die de paus als een wereldlijk leider regeerde. Een leider die politiek bedreef, oorlog voerde en anderen doodde indien noodzakelijk.

De Atheense school. Rafaël, Vaticaans museum.

Ik, Tim, zet mijn roze bril op. De kerk heeft natuurlijk bijgedragen aan de ontwikkeling van Europa, het heeft gebieden gecultiveerd (denk maar aan wat cisterciënzers uit Aduard betekenden voor de ontwikkeling van Groningen), kloosters waren kenniscentra die oude antieke teksten kopieerden en werden later soms een intellectuele voedingsbodem waaruit een universiteit ontstond, en de kerk was als belangrijkste opdrachtgever de drijvende kracht achter de ontwikkeling van de kunsten tot ver in de renaissance. Onze CD-verzameling heeft een forse collectie religieuze muziek van von Bingen, Josquin, Gombert, Vittoria, Palestrina en anderen. Het eindeloze Vaticaans museum vind ik het mooiste deel van het mini-staatje, met schatten zoals de kamers van Rafael. De enorme collectie illustreert dat zonder kerk de Westerse kunst er totaal anders had uitgezien. Een bezoek aan Rome is niet compleet zonder een uitstapje naar het Vaticaan.

Maar… het staatje heeft ook een diep duistere kant. Hier zetelt een instituut dat het morele gelijk claimt, waarvan de leerstellingen een goddelijke oorsprong zouden hebben en waarvan de leider, de paus, de plaatsbekleder van Jezus Christus en de opvolger van Petrus beweert te zijn. Het verkondigt een leer vol mythes die je ook tegenkomt bij andere godsdiensten uit het begin van onze jaartelling [Karen Armstrong, A History of God], de leer is vol gebeurtenissen die nooit hebben plaatsgevonden – niemand heeft op water gelopen, niemand is uit de dood opgestaan, niemand is spontaan zwanger – en het bevat absurde constructies zoals de heilige drie-eenheid waarvan je je afvraagt welke verwarde geest zulke nonsens in Nicea, in het jaar 325, heeft geformuleerd. Ontdoe de leer van zulke mythes en begrippen en wat dan overblijft is een waardevolle menselijke moraalleer. Een leer waarover je met elkaar discussieert, die men bij voortschrijdend inzicht veranderd en die je zonder gevaar voor lijf en leden verwerpt als je het er niet mee eens bent. Kortom een kerk waarvan een kardinaal, bij kritiek op dogma’s of bijbelpassages, zou antwoorden: “Goh, ja, zo hebben we het eigenlijk nooit eerder bekeken” en de stellingen aanpast. Maar zo gaat het niet, de paus heeft altijd gelijk, katharen of hussieten hadden het beaamt maar die zijn onder dwang bekeerd of ordinair vermoord.

Veel van het voorafgaande gaat over wat eeuwen geleden plaatsvond maar de invloed van de kerk is in Italië nog onverminderd groot, ook al is het rooms-katholicisme niet meer de officiële staatsgodsdienst. Ben je geen katholiek of, erger nog, geen christen dan kan je bij gelegenheid als een hond worden behandeld. Ik heb dat een keer meegemaakt en ben dat niet vergeten. Nog altijd geniet ik van Rafael en Josquin maar ga mij niet in detail de betekenis van bijbelse scenes of religieuze muziekteksten uitleggen want dan haak ik af. Het zijn mythes, door mensen bedacht, niets meer, en komt van een overtuiging die mij als persoon uiteindelijk verfoeit.

Het team in Viterbo.