(Les Billanges -) Saint-Léonard-de-Noblat, 29 maart, 21 km, totaal: 1073 km

(Saint-Léonard-de-Noblat -) Limoges, 30 maart, 19 uur, 5 ºC, 26 km, totaal: 1099 km

De pelgrimsherberg van Saint-Léonard-de-Noblat ligt direct tegenover de kathedraal, een enorme kerk uit de 11e eeuw. Tijdens zijn bouw moet dit het centrum zijn geweest van een eigen wereld met houtzagerijen, steenhouwers, meubelmakers, kopergieters, touwslagers en talloze arme stumpers die elke dag opnieuw zware lasten heen-en-weer zeulden. Nadat de kerk was ingezegend (natuurlijk met een mis van een kardinaal in aanwezigheid van hoge edelen) is het werk tijdens de volgende eeuwen gewoon voortgezet en is het gebouw uitgebreid met nog meer kapellen, altaren, heiligenbeelden, schilderijen en wat al niet meer.

Niemand kent de namen van de oorspronkelijke handwerkslieden (kunstenaars bestonden in de 11e eeuw nog niet) netzomin als dat zij mijn naam kenden of de namen van de plaatselijke bewoners die hier de afgelopen eeuwen zijn gedoopt of begraven of gewoon langsliepen om naar de markt te gaan.

Het is laat in de avond, 23.30 uur. Voor het eerst sinds een paar weken hebben we in de herberg weer eens zelf een pasta gemaakt met verse groente van de groenteboer op het centrale plein. Met de andere Hollandse pelgrim Paul hebben we daarna lang doorgepraat maar om 23 uur is de rust weergekeerd want morgen moeten we verder, ultreia! Ik loop nog naar buiten om de kathedraal een goedenacht te wensen. Het is een zwoel, mijn fleece had ik thuis kunnen laten. De inwoners en hun auto’s slapen al, zelfs de kerk houdt zich stil. Maar ik ben niet alleen want als ik omhoog kijk zie ik allemaal bekenden op de pilaren staan, het jonge lam, de adelaar, de ooievaar, talloze monsters en pauwen. Ook zij lopen de Camino want ik zag ze ook in Luik en in Reims, in Sézanne en in Troyes en voor het laatst in Vézelay.

Ik zie dat hier, in Saint-Léonard-de-Noblat, de duiveltjes in een opperbeste stemming zijn want ze prikken minder venijnig in de lenden van de verdoemden. Zijn ze tijdens carnaval uit het steen gehakt en mochten ze meedrinken tijdens de feesten of heeft de bevolking ze anderszins gunstig proberen te stemmen?

Langzaam loop ik rond de kerk en groet de bekenden één voor één. Dan zie ik hem. De man staart mij aan met een wijdopen mond (zie foto boven). Hij wil iets schreeuwen maar het stokt in zijn keel. Ik neem aan dat hij mij wil aanmoedigen “Ga door, geef niet op, stap in de voetsporen van al de anderen die ik de laatste 900 jaar naar Santiago zag gaan”. Ik knik en wijs naar de Jakobsschelp die op de grond aangeeft hoe de Camino verder gaat. “Ik hou vol, maak je geen zorgen, we zullen de Plaza del Obradoiro bereiken!”

Dan herken ik hem, ik heb hem eerder gezien, in Vézelay op een van de kapitelen in het schip van de kerk. Daar had hij nog lange krullen maar nu heeft hij slechts een geknipte coupe. Is hij naar de kapper geweest of is het vuur van zijn buurman, een draakje, te dicht bij zijn haren gekomen? Het maakt niets uit, vrienden herken je toch. We hebben beloofd om elkaar weer te zien, in ieder geval in Burgos maar hopelijk al eerder.

(lees ook: José Saramago, Memoriaal van het Klooster)

(Bénevent l’Abbaye -) Les Billanges, 29 maart, 21 hr, 10 ºC, 28 km, Totaal: 1052 km

We trekken verder en komen bekenden tegen. Paul, de enige andere pelgrim die we tot nu toe hebben ontmoet, zagen we opnieuw in een pelgrimsherberg van twee Engelsen te Bénevent l’Abbaye. En dus zaten drie Nederlandse pelgrims in een Engelse herberg in hartje Frankrijk. Een minor detail: het was gisteren tweede paasdag. Een onbelangrijk feit voor ons pelgrims aangezien wij elke dag de rugzak omdoen en de weg opgaan, ook op zon- en feestdagen en zonder een onregelmatigheidstoeslag te vragen. Echter, voor de rest van de bevolking bleek dit een reden te zijn om alles te sluiten (incl. bars en restaurants).

Het gevolg: in Benevent l’Abbaye was minder te doen dan tijdens een algehele staking op zondag.

Drie pelgrims zitten om de tafel in de herberg. Wat gaan we eten? Na 8 uur lopen heb je wel trek. Alle restaurants zijn dicht. Wat nu? Paul had een blik linzen met daarin wat verdwaalde spekresten en een pot olijven. Tim had een tin sardientjes in tomatensaus en een potje paté. Monique had een restdeel van een Camembert. En tijdens inspectie van de herbergkeuken vonden we ook nog een zak pasta, een fles olijfolie, talloze bikken theezakjes en nog meer potjes jam. Voilà! Met een volle maag stapten we in bed.

Vanochtend hebben we de noodvoorraad voedsel in onze rugzakken weer aangevuld bij de Carrefour. Puck had ook geluk, na het Carrefour-bezoek liep de Camino langs een supermarkt van dierenvoeding (brokjes en ander voedsel voor honden, katten, paarden etc.). Daarom heeft ze nu weer de beste brokjes van Royal Canin. Als dank trok ze ons over een paar flinke hellingen (zie boven).

(La Souterraine -) Bénévent l’Abbaye, 28 maart, 19 hr, 12 ºC, 22 km, totaal 1024 km

Regenbroeken van B. beschermen expeditiereigers over de hele wereld tegen de regen en sneeuw. We volgen enkele teams die onze producten tot het uiterste belasten. Een maand geleden schreven we over het Nederlandse team Tom Vangraf en Moniq Henning die in hartje winter startten met de Camino naar Santiago. Onder fantastische omstandigheden trokken ze door de Ardennen: winterse buien, modderpoelen en zompige bospaden teisterden de twee lopers en hun uitrusting.

Na het vorige bericht van B. over deze tocht, zijn Tom & Moniq in de wijngebieden van Champagne en Bourgogne aangekomen waar een teleurstellend lange periode van droog en zonnig weer aanbrak. Maar wij van B. weten “na zonneschijn komt regen” en waren dus niet verrast toen de weersomstandigheden in Frankrijk recent verbeterden. Storm, stortbuien en – nog beter – storm met stortbuien werden voorspeld voor de Limousin regio waar de twee zich nu bevinden.

Vanochtend vroeg hadden we voor het laatste telefonisch contact met het team. Boy-o-boy, gisteren hebben ze bij perfecte condities gelopen. Tijdens een weeralarm (code geel) gingen ze op pad en ontdekten dat er nauwelijks schuilplekken waren. Het resultaat: alles was doorweekt wat niet door de kleding van B. of anderszins was beschermd. Zo horen wij het graag!

De lopers geven aan dat de tocht veel van hun lichamen vergt. Allebei zijn ze kilo’s afgevallen vanwege de karige Franse ontbijten en hun lunches die meestal bestaan uit slechts baguettes met wat beleg. Daarom eten ze vanaf morgen vitamine tabletten ter aanvulling op dit eenzijdige voedsel.

Het team loopt richting de Pyreneeën. Zal het noodweer doorzetten? Volg deze site voor het laatste nieuws.

Sinds kort weert Puck, de administrator, merknamen zoals B. om sluikreclame te voorkomen.

Wanneer vier je een feestje?

Van Alice kreeg ik slingers mee om, waar je ook bent, ze op te hangen om iets te vieren. Let wel: mini-slingers, want ze begreep dat we ze anders niet mee zouden nemen op onze tocht. Het mocht eigenlijk niks wegen.

Vandaag is de dag dat we ze opgehangen hebben. Tim verrast! Hoe kom je eraan?

….maar we hebben de duizend kilometer overschreden… , lopend. En we zijn allemaal nog “fit”! Tijd voor een feestje en bij een feestje hang je de slingers op. Dus ook vandaag.

Op naar de volgende duizend.

(Varennes -) Gargilesse, 25 maart, 22 hr, 9 ºC, 30 km, totaal: 963 km

Wat weinigen weten is dat “Johan” ook naar Compostela is gegaan. 43 jaar geleden vertrok hij vanuit Nederland. Bij zijn aankomst in Barcelona gaf hij een persconferentie (omdat hij de bewegwijzering slecht vond, verliet hij de Camino, liep naar Barcelona en bleef er vervolgens 5 jaar).

Uit de notulen van de persconferentie haal ik de volgende quotes:

“zonder veters loopt het lastig”

“als je rondjes rent kom je niet vooruit”

“lopen doe je met je hoofd”

“Ik loop mijn leven lang al naar Santiago. Maar se sijn nooit waar ik ben”

“in Catalunya lopen se naar de bakker. Daar ben je sneller dan in Santiago en se sijn ook gelukkig”

Ik (Tim) ben een geboren en getogen Amsterdammer. Voor mijn vader bestond maar een club: Ajax. Elke zondag luisterden we overdag naar Langs-de-Lijn en in de avond stond Studio Sport aan. Als Ajax had gewonnen kon het weekend niet meer stuk en met een zware nederlaag van Bayern München was het helemaal feest.

Dat Cruijff bij Ajax voetbalde en Ajax de beste ploeg van de wereld vonden we op school doodnormaal. Gerrie Mühren hield de bal hoog in het Bernabeu stadion en Cruijff passeerde 3 spelers voordat hij de bal met een achteloze beweging traag over de doellijn tikte.

Ik heb niets met voetbal. Maar tsja, “Johan” is groter dan voetbal, Johan heeft de grootste bek, is de beste en heeft altijd gelijk. En het gejuich in De Meer na zijn eerste goal bij zijn rentree in 1981 vergeet je nooit meer.

(pelgrim overdag: altijd verder stappend. Prima!)

(Chåteaumeillant -) Varennes, 24 maart, 21 hr, 9 ºC, vandaag: 33 km, totaal: 923 km

Een paar dagen geleden hadden we een gesprek met een theoloog over de essentie van de Camino. De theoloog betoogde dat niet de tocht maar de aankomst in Santiago de kern van de Camino is. Dus niet de tocht door Europa en het contact met de eeuwenoude Europese cultuur maar het bezoek aan het graf van St. Jacob, vergeving van zonden en een halve of hele aflaat.Ik respecteer die mening en ook wij kijken uit om in Santiago te arriveren, de kathedraal te betreden en onze credençial te ontvangen. Toch staat voor ons het culturele aspect van de tocht voorop, we houden u daarvan in de blog op de hoogte.

We hebben het nooit gehad over de mores van de pelgrims. Hoe moeten ze naar Santiago trekken? Lopend natuurlijk, of eventueel met ezel of paard. Moderne transportmiddelen (fiets, e-bike) worden al fronsend bekeken door de purist. En verder zou de pelgrim eenvoud moeten uitstralen, ingetogen & bescheiden moeten zijn, blijmoedig maar met een licht lijdend gezicht als niemand kijkt. Overdag dus onverschrokken de kilometers wegstappend en na een eenvoudige maaltijd snel naar een hard bed om de volgende ochtend weer op te staan bij het ochtendgloren.

Wij proberen ons hieraan te houden. We hadden vandaag een chambre d’hôtes bij een oud cisterciënzer abdij besproken. We hadden daarom een eenvoudig onderkomen verwacht en hoopten dat we niet zoals Fred en Wilma Flinstone op een stenen bed moesten slapen.

Wie schetst onze verbazing als we voor een luxueus pand staan en beseffen dat dit onze slaapplaats wordt. Alles zat er in en – nog belangrijker – deed het ook. Als klap op de vuurpijl nam de eigenaresse ons tijdens de rondleiding mee naar de tuin om de nieuwe jacuzzi te tonen. Ai. Kon dat wel? Eenvoudige pelgrims, geen frivoliteiten en zo….

Uiteindelijk vonden we het compromis dat Puck de oeroude pelgrimsdeugden zou volhouden terwijl wij onszelf voor slechts een enkele avond een korte verlichting van het regime toestonden.

(pelgrim in de avond: in bed en bijkomen van de vermoeienissen. prima!)

(hm. Iemand in de avond bij een jacuzzi. Hopelijk geen pelgrim!)

Beste lezers, even een kort bericht over de stand van zaken. Monique heeft elke dag het aantal gelopen kilometers bijgehouden met de App Trails. 890 kilometer moeten we al gelopen hebben. Dat is ongeveer even ver als van Groningen naar Basel. Absurde afstanden. En dat alles in 37 dagen (waarvan 2 rustdagen) dus gemiddeld ongeveer 24 kilometer per dag.

Hierboven zien jullie de kaart met al onze overnachtingsplaatsen.

Rood: via Mosana (België)

Groen: Via Campaniensis (van België naar Vézelay)

Paars: Via Lemovicensis (van Vézelay naar de Pyreneeën)

We zijn door België en de Ardenne-Champagne streek gegaan, daarna hebben we Bourgogne doorkruist en inmiddels zitten we in France – Midi.

We lezen jullie reacties met veel plezier en tikken onze berichten soms zittend direct achter de voordeur, of soms strak naast een blinde deur (want 1 meter verder is de WiFi te zwak), soms in een verlaten lobby (als de WiFi in de kamer te zwak is) want een ding valt ons op: bijna iedereen zegt dat ze WiFi hebben maar slechts weinigen kunnen dit waarmaken (hadden wij thuis ook: rechts op onze bank kon je internetten, links op de bank niet, tenzij je de Apple een meter in de hoogte stak).

We zullen de routekaart wat vaker tonen, dan weten wij ook precies waar we nu eigenlijk lopen.

(de “geknikte” romaanse boog van Puy Ferrand)

(Ardenais -) Châteaumeillant, 23 maart, 19 hr, 8 ºC, 20 km

Wat een dag!  In de ochtend werden we getrakteerd op een paar ultieme kilometers. Lopen onder perfecte condities, het overkomt je maar een paar keer per jaar en dit was de eerste keer tijdens onze Camino. Een zonnige hemel met wat schapenwolkjes, perfecte temperatuur (niet te warm zodat je gaat zweten maar evenmin te koud), een zacht briesje door de haren, een prachtig, iets verend pad door het bos van helder groen gras met herfst-bruine eikenblaadjes, een hert dat ons pad kruiste… Onder zulke omstandigheden haal je fluitend Santiago.

Halverwege, in Puy Ferrand, wachtte ons een verrassing. In dit dorpje van wellicht drie straatjes staat een grote romaanse kerk. Twee toeristen waren driftig foto’s aan het maken (“Hmm. valt er wat te zien?”). Ze stapten al snel in een huurauto en lieten ons alleen achter. Het is een vreemd-asymmetrische kerk uit de 12e/13e eeuw.

(de kerk van Puy Ferrand)

En plotseling zagen we het. De grote toegangsdeur uit de 12e eeuw wordt omlijst door “klassieke”  romaanse bogen. Zoals het hoort.

(de romaanse kerkdeur van Puy Ferrand)

Maar daar vlak naast, bij de kleinere deur (zie de foto boven dit verhaal) uit de 13e eeuw, gebeurt het. In de boog boven de deur zit een klein knikje. Je zou er zomaar overheen kijken. Ware het niet dat Cees Nooteboom iets dergelijks had opgemerkt bij een romaanse kerk in Navarra:

In de volmaakte romaanse boog zit op het hoogste punt de allerkleinste knik, iets bijna per ongeluks, een opwaartse beweging die in zijn aller-allereerste vlucht is versteend en zo stil staat als een raket die vlak na de lancering even boven de grond is gefotografeerd. Maar hoe klein de knik ook is, het is tegelijk de breuk met al het voorgaande, nooit meer kan de gebogen lijn hierna volmaakt zijn, van nu af kan die knik alleen nog maar de lijn ontvluchten, hoger en hoger wegvliegen tot hij de gotische boog van Amiens of Chartres geworden is. Koud en verregend stond ik naar die bogen te turen en geen honderd geleerden met bullen en baretten zouden mij ervan af kunnen brengen dat het daar, en daar alleen gebeurd was, of, in het uiterste geval, ook op andere plaatsen maar nergens zo helder, zo exemplarisch.

Uit: Cees Nooteboom, De omweg naar Santiago. Atlas, Amsterdam, 1992

Daar sta je dan. Het wonder van de romaanse knik had ook plaatsgevonden in Puyferrand. De architect was zelfs zo brutaal geweest om de revolutie, de nieuwe boog, op slechts 20 meter naast de klassiek-romaanse oervorm te zetten. Zijn tijdsgenoten moeten het direct gezien hebben. Is hij geëerd voor het introduceren van deze nieuwe vorm of werd hij belaagd en moest hij vluchten voor zijn leven, achternagezeten door boeren die niets ophadden met die nieuwlichterij?

Twee hoogtepunten op één dag, hoera!