Brieven aan Cees (Nooteboom) verschenen

Het boek Berichten van achter de horizon. Brieven aan Cees is tijdens de coronaperiode online gepresenteerd. 

In aanwezigheid van Cees Nooteboom en omlijst door optredens van Arianna Savall vertelde ik hoe Nooteboom’s oeuvre, de Orlando furioso van Ariosto en atlassen van Blaeu mij telkens aanzetten om de rugzak te pakken en verre streken te ontdekken.

Ik sprak over een jarenlange relatie als lezer met Cees Nooteboom, dat zijn boek Omweg naar Santiago ons had geïnspireerd tot zwerftochten door Noord-Spanje en later zelfs tot het lopen van de camino naar Santiago. Je leest meer hierover in de eerste brief uit Berichten van achter de horizon:

Groningen 15 augustus 2019

Geachte heer Nooteboom, beste Cees, vriend,

Al bijna twintig jaar zijn wij een onafscheidelijk stel, delen we hotelkamers, de leestafel en het bureau. Inderdaad, schrijvers hebben talloze vrienden: lezers die ze niet kennen en tegen wie ze avondenlang praten zonder het te weten. Ik ben een van de gelukkigen en ik voel mij vereerd. Ik ga zitten, sla je boek open en jij vervolgt je verhaal. Samen hebben we de wereld verkend, hoewel jij reisde en ik thuisbleef. Jij sprak over mensen en landschappen, ik keek en zag een nieuw universum…

De alpaca

Meer informatie over het boek vind je in de volgende twee berichten (inclusief verkooppunten en bibliografische data).

Met dit bericht begint de blog (opnieuw) aan een winterslaap, verder nieuws tref je aan op Zwavel & Zuurstof.

Het nieuwe boek!

Beste lezers, vrienden,

Ooit liepen Monique, Puck en ik naar Santiago. Over de tocht schreef ik het boek Een edelman in Lerma dat in 2018 verscheen. Via tussenpersonen bereikte een exemplaar Cees Nooteboom en dat was het begin van een onderling contact.

In de jaren daarna stuurde ik hem enkele brieven die zijn gebundeld in mijn nieuwe boek Berichten van achter de horizon. De afgelopen week leverde de drukker het resultaat. Een zware kartonnen doos staat voor mij op tafel, ik maak het open, pak het bovenste boek eruit, hou het in handen en wat ik zie… overtreft mijn verwachtingen.

Berichten van achter de horizon is een gebonden boek met leeslint en illustraties van Sharon Chester [1] van condors, huemuls, pinguïns en andere Patagonische dieren. Daarnaast bevat het diverse paginagrote afbeeldingen van antieke kaarten en prenten.

De tekst op de achterzijde schetst de inhoud:

Je bent op reis, door Zuid-Amerika of naar Zeeland, en je stuurt brieven naar een schrijver. De laatste twintig jaar heeft die schrijver jou begeleid, jij hebt zijn werk gelezen en hij heeft jou duizenden pagina’s toegesproken maar ditmaal zijn de rollen omgedraaid.

Je vertelt hem over een land dat een eiland droomt te bezitten, over een alomtegenwoordig onzichtbaar beest, over Europa, Diderot en andere gezamenlijke liefdes, over koffers vol boeken, verlaten straten, heel foute mannen van vroeger en nu maar, bovenal, over de band die tussen lezers en schrijvers ontstaat.

de onzichtbare huemul

Op 13 april wordt het boek tijdens een Zoom-bijeenkomst gepresenteerd. Ik ben vereerd dat Arianna Savall [2] hierbij een optreden geeft. Arianna is een harpiste en sopraan die diverse CD’s heeft uitgebracht met haar gezelschap Hirundo Maris, haar partner Petter Upland Johansen, solo of met haar wereldberoemde muziekfamilie. Haar muziek is betoverend en begeleidde ons tijdens de tocht naar Santiago. Ik kon mij daarom geen betere begeleiding voor de boekpresentatie wensen.

Tim van der Graaf, Berichten van achter de horizon. Brieven aan Cees, Uitgeverij Zwavel & Zuurstof, Groningen, 2021, gebonden, 68 pagina’s met illustraties van Sharon Chester en diverse kaarten en etsen in kleur, 20 Euro, ISBN 978 90 828580 6 8.

Het boek is daarna te koop bij:

Uitgeverij Zwavel & Zuurstof

U kunt bij de uitgeverij een gesigneerd exemplaar bestellen. Stuur een mail met het bezorgadres naar info@zwavelenzuurstof.nl. U ontvangt vervolgens een betaalverzoek. Leveringen in Groningen zijn gratis, daarbuiten tegen het PostNL tarief.

Kapsalon Zus en Zo Prinsesseweg 27, 9717 BB Groningen

Boekhandel Godert Walter Oude Ebbingestraat 53, 9712 HC Groningen Tel: 050 312 25 23, Mail: info@godertwalter.nl. Zie ook de nieuwsblog en het Groninger boeken site van Godert Walter.

[1] Sharon Chester is auteur van twee prachtige natuurgidsen:

A Wildlife Guide to Chile

The Arctic Guide. Wildlife of the Far North

Ik dank haar dat ik meerdere prachtige tekeningen in mijn boek mocht opnemen.

[2] zie voor meer informatie Arianna Savall’s website

Hebben jullie het al gehoord?

VRIENDEN!, wat fijn dat we jullie hier weer allemaal ontmoeten! Kunnen jullie het nog herinneren? Vijf jaar geleden hielden we jullie met deze blog op de hoogte van de tocht die wij, Monique, Puck en Tim, naar Santiago maakten.

en route, op slechts 600 kilometer van Santiago

Het is lang geleden, een ander tijdperk, een vroeger waarin je ’s avonds onbekommerd naar buiten ging en je zonder mondkapje en beslagen bril een restaurant binnenstapte. Dat gold overigens niet voor de eerste weken na ons vertrek. In februari en maart 2016 liepen we door België en Noord-Frankrijk en in die gebieden heerste een lockdown avant la lettre. Je zag vrijwel niemand, laat staan dat je anderen tot op 1.5 meter naderde en zelfs in de weinige, trieste dorpen bleven de straten verlaten en namen de bewoners een strikte en, naar ons leek, eeuwigdurende quarantaine in acht.

Bijna net zo verlaten als Noord-Frankrijk: de pampa van Argentinië

Teruggekeerd uit Santiago leek het leven verder te gaan op het eerder ingeslagen pad. Maar ja, als je vier maanden naar de wolken en de bomen hebt gekeken, als elke dag een nieuwe verrassing was en je je gedachten de vrije loop hebt gelaten, dan is tijdens de tocht je brein werkelijk veranderd.

Na de honderd dagen lopen, denken en slapen zie je dan bij terugkomst de zaken met verwondering aan en die distantie heb ik later verder gekoesterd. Ik schreef bovendien een boek over de tocht, Een edelman in Lerma, en zo verlengde ik mijn behandeling in het sanatorium van de Camino, de pelgrimsroute naar Santiago, met twee extra jaren.

Presentexemplaren van het boek gingen naar de NRC, de Volkskrant en Trouw. De kranten bleken met stomheid geslagen en gedroegen zich dienovereenkomstig maar de allerbelangrijkste geadresseerde stuurde een antwoord. Na een maandenlange stilte, waarin je de hoop op een reactie hebt opgegeven, arriveerde een brief van Cees Nooteboom waarin hij mij bedankte voor het boek. Via allerlei omwegen was mijn pakketje bij hem op Menorca terechtgekomen, precies op tijd want in die periode las hij een ander boek dat dezelfde afbeelding van Denis Diderot op de omslag had als mijn Edelman in Lerma. En zo zie je: toeval bestaat ècht want bij een atheïst als Diderot durf je niet aan interventies van hogere machten te denken.

Boeken en schrijvers, in Weimar

Ik heb het ooit al eens opgeschreven maar ik herhaal het hier graag: Cees Nooteboom is voor mij een van de grootste hedendaagse schrijvers die mij al meer dan twintig jaar begeleid. Zo’n hechte lezer-schrijverrelatie, ook al was het tot voor kort een louter eenzijdige kwestie, heeft gevolgen. Door zijn boeken werd ik een nog hartstochtelijker Europeaan, ontdekten we Spanje en struikelden we daarbij over de Camino. Daarom verwijst de naam van deze blog naar een van zijn meesterwerken [1].

De brief van Cees kon ik niet onbeantwoord laten, hij reageerde vervolgens met een mail en zo begon een onregelmatige conversatie met gaten van weken, soms maanden, voordat de ander terugschreef. Enkele brieven schreef ik in Groningen maar de meesten ontstonden ver weg, het waren berichten van achter de horizon, vanuit Vuurland en Patagonië, Weimar of Zeeland en bijna vanuit Venetië.

De brieven gaan over Diderot en andere schrijvers, over dieptreurige badplaatsen maar ook over de natuur, over helse spechten, een onzichtbaar wezen, over de populariteit van knettergekke politici, reizen natuurlijk, en uiteindelijk over verlaten straten en de stilte.

Mannetjesspecht met vrouwtjesmens

Het boek met de brieven aan Cees verschijnt binnenkort, hou de blog in de gaten en…

reserveer in je agenda alvast de avond van dinsdag 13 april voor een online bijeenkomst met boeken… en prachtige livemuziek! 

[1] Cees Nooteboom, De omweg naar Santiago, Uitgeverij Atlas, Amsterdam, 1992

De enorme Timmerman – El Carpintero gigante – De Magelhaenspecht

Te Koop!

Een edelman in Lerma is op 2 juni in boekhandel Godert Walter gepresenteerd aan een groot publiek. De bijeenkomst was voortreffelijk georganiseerd – hulde aan het team van Godert Walter! – en daarna moest de schrijver zwetend en steunend exemplaren signeren en van een originele tekst voorzien. Wij (Monique, Tim en Puck) bedanken alle aanwezigen, we hebben mèt jullie genoten, het was voor ons een onvergetelijke gebeurtenis!

Tim van der Graaf, Een edelman in Lerma, Uitgeverij Zwavel & Zuurstof, Groningen, 2018, gebonden, 296 pagina’s met twee katernen kleurenfoto’s, 27.50 Euro, ISBN 978 90 828580 0 6.

Vanaf heden is Een edelman in Lerma kopen te koop bij:

Boekhandel Godert Walter

Oude Ebbingestraat 53, 9712 HC Groningen

Tel: 050 312 25 23, Mail: info@godertwalter.nl

Kapsalon Zus en Zo

Prinsesseweg 27, 9717 BB Groningen

Een gesigneerd exemplaar is te bestellen bij Uitgeverij Zwavel & Zuurstof.

Maak hiervoor 27,50 Euro over op bankrekeningnummer IBAN NL88 RABO 0330 5803 88 en vermeldt daarbij je naam en adres. Het boek wordt dan binnen 2-3 werkdagen bij je afgeleverd.

Voor vragen en informatie kan je een e-mail sturen naar:

info@zwavelenzuurstof.nl

meer informatie over Uitgeverij Zwavel & Zuurstof vind je op:

www.zwavelenzuurstof.nl

Pamplona, 2016

Het Boek

Op 31 mei 2016 rustten we uit op een terras in Arzúa (Galicië, Spanje). Morgen zou het gebeuren, dan zouden we Santiago bereiken, honderd dagen nadat we uit Eijsden vertrokken. Met dagelijkse berichten op deze site hielden we het thuisfront op de hoogte. Die blogs zijn grondig bewerkt, aangevuld of verwijderd en het resultaat is nu, twee jaar later, klaar. Het boek Een edelman in Lerma is verschenen bij de uitgeverij Zwavel & Zuurstof en ons huis is een wand van kartonnen dozen met boeken rijker.

Het is een gebonden boek dat een Nederlandse boekbinder met de hand heeft gemaakt, de Marge aan de Vismarkt in Groningen verzorgde de productie en Geja Duiker van Staal & Duiker ontwerpers uit Haren ontwierp de omslag. We vinden het resultaat prachtig, we blijven hierin maar snuffelen en bekijken nogmaals de twee fotokaternen die de verhalen illustreren. We hopen dat jullie allemaal naar de boekpresentatie komen, op zaterdag 2 juni om 16.30 uur bij boekhandel Godert Walter aan de Oude Ebbingestraat 53 in Groningen. We raden jullie aan om wat eerder te komen en het assortiment van Godert Walter te inspecteren en misschien al wat bundels voor de zomervakantie in te slaan. Vanaf 16 uur neuzen wij – Monique, Tim & Puck (!) – met jullie mee.

wijngaarden rondom Chablis in maart

Tenslotte, om in de stemming voor de boekpresentatie te komen, vind je hieronder alvast de flaptekst:

Het is 2016. Terroristische aanslagen, geweld in het Midden-Oosten en vluchtelingen op Italiaanse kusten beheersen het dagelijks nieuws. Ook in de polders is het onrustig, populisten brullen steeds harder en ronselen zowaar een flink deel van de bevolking.

Sommigen verdragen de agressie en de domheid van het publieke debat niet meer, die willen weg en gaan de grens over om het pessimisme te ontvluchten. Twee mensen en hun hond beginnen in Limburg aan een tocht van meer dan honderd dagen naar Santiago. Onderweg spreken ze met Wim Wenders en John de Mol, een inquisiteur en Diderot. Ze wachten op Stefan Zweig, ontsnappen aan een hellevaart in Burgos, ontmaskeren het fantoom dat door Spanje waart en onthullen manipulaties van politici en priesters.

Ze leiden het leven van de moderne pelgrim, slapen elke nacht bij vreemden, wandelen door dorpjes en bezoeken de kerk, een café of de bakker. Ze zien de kathedraal van Reims, de stegen van Pamplona, wijngaarden rondom Chablis en de eindeloze Spaanse hoogvlakte.

Het wonder van Europa voltrekt zich opnieuw want wie dwars door het continent trekt, dwaalt in zijn geschiedenis. Je moet sterk in je schoenen staan om daartegen bestand te zijn. Anders ga je voor de bijl, vergeet je de dagelijkse sores en kom je gelouterd terug. Dan besef je wat de encyclopedisten ons 250 jaar geleden al toonden: word niet belemmerd door de tijdgeest maar denk kritisch en vrij.

Leve Europa! Vive l’Europe!

 

Tot 2 juni!

NIEUWS!!!

Psst…

Pssst… herinner je ons nog?

Nee? Doe je ogen dicht (terwijl je dit stuk leest) en denk aan 2016. Februari 2016.

Twee mensen staan met hun hond voor de deur van een hotel in Eijsden. De zon schijnt maar het water in de sloten is bevroren. Ze inspecteren hun rugzakken, treuzelen en dan zet iemand de eerste stap.

Nel, die al 53 jaar in het pand tegenover het hotel woont, zag ze vertrekken en wist het gelijk. Dit stel gaat niet naar de Albert Heijn om een pak melk te kopen en die beginnen nu evenmin aan een door de VVV uitgezette wandelroute.

Twee straten verder was Sjefke aan zijn dagtaak begonnen. Sjefke zat aan zijn eerste kopje koffie, van achter de vitrage hield hij de straat in de gaten. Het is tien uur, tot op dat moment was alles zoals het wezen moest, de bakkersknecht had twee bolletjes gebracht en de buurman had zich die dinsdag opnieuw verslapen en groette hem haastig in het voorbijgaan. Het wolkje melk zweefde door de koffie maar het zilveren melkkannetje (1948, vijftig jaar Wilhelmina) werd abrupt op tafel gezet. Sjefke’s routines raakten die ochtend in de war.

Hij stond op, een vreemd, onregelmatig getik vulde de ruimte tussen de huizen. Alsof de koekoeksklok geen water maar een dröpke jenever had gedronken en de tijd op goed geluk vooruitstruikelde. Twee mensen met wandelstokken en heel grote rugzakken passeerden zijn raam en wat Nel in de consternatie had gemist, zag Sjefke gelijk. Twee schelpen bungelden aan de rugzakken. De gezichten van de wandelaars kon hij zich niet meer herinneren. Alleen de schelpen. Jakobsschelpen. Dit waren pelgrims op weg naar Santiago.

Inderdaad, ruim twee jaar geleden begonnen we aan onze tocht naar Santiago. Nel, Sjefke noch wij wisten wat het betekende om in honderd dagen naar Santiago te lopen en evenmin wisten we wat de Camino met ons zou “doen”. Dat zouden we wel zien, we waren goed getraind en we hadden elkaar, dat moest toch voldoende zijn. Toch?

We gingen op pad en ontwikkelden een nieuw dagelijks ritme. We ontwaakten in telkens een ander bed, kregen een ontbijt van de gastvrouw, propten al onze spullen in de rugzak en begonnen daarna aan een nieuwe etappe van 25 kilometer. Zeven dagen per week, door storm en stortbuien, over asfalt en blubberpaden.

In de namiddag bereikten we een volgend adresje waar een douche en diner op ons wachtten. Uiteindelijk is het donker, ligt iedereen in bed, Monique slaapt al en Puck ronkt zachtjes. Dan gaat de MacBook open en tik ik een tekst voor de dagelijkse blog. Aanvankelijk gaat het over de Camino, de ontberingen en het pelgrimsleven. Maar na een paar dagen ontdek je dat je al lopend door de provincie een onthullende inkijk in de toestand van een natie krijgt. Dat je ziet hoe het Franse platteland ontvolkt, hoe winkels en voorzieningen verdwijnen, hoe de bevolking zich in hun huizen verschanst en uit wanhoop op het Front National stemt. En dat Spanje zich weliswaar uit een zware economische crisis worstelt maar dat de mensen in het land opgewekter lijken, meer vertrouwen in de toekomst hebben en elkaar nog op straat ontmoeten.

De blog gaat over Europa, mijn Europa!, over de kerken de we onderweg bewonderen en de duiveltjes die vanaf hun romaanse pilaren ons nauwlettend in de gaten houden en ons de hele tocht lijken te begeleiden. We spreken Diderot en John de Mol, een inquisiteur en een brigadier, een soldaat uit de Eerste Wereldoorlog en een aanbidder van George Sand. Dan staan we perplex over de uitslag van het Oekraïnereferendum, horen we terloops het nieuws over een aanslag in Brussel en hoe een kleine dictator de EU chanteert. Het normale leven gaat verder maar de drie maanden Camino geven je de rust en de inspiratie om je gedachten te ordenen en stelling te nemen in het publieke debat.

Zo ontstonden ruim honderd blogartikelen.

De afgelopen twee jaar zijn die teksten bewerkt. Sommigen stukken zijn geschrapt en van anderen is de inhoud drastisch gewijzigd. Nieuwe verhalen zijn toegevoegd en gebundeld in een proloog, een paar intermezzi en een epiloog. Die vertellen bijvoorbeeld hoe een edelman in Lerma ons aanspoorde om de Camino te lopen of over Montserrat Figueras die in het laatste hoofdstuk over het visioen van een middeleeuwse pelgrim zingt.

Het manuscript is herlezen en gecorrigeerd en daarna opnieuw bekeken en vervolgens nog eens veranderd enzovoort enzovoort. Professionele vormgevers hebben de tekst en de omslag onder handen genomen, ze hebben mij het resultaat op hun computerscherm getoond, het is schitterend en ik wacht vol spanning om het boek in handen te houden. Nu zijn de drukker en de binder aan zet en daarna zal het boek verschijnen bij een zojuist opgerichte uitgeverij.

Op zaterdagmiddag 2 juni, vanaf 4 uur (de details volgen nog) is het zover. Dan wordt het boek gepresenteerd bij boekhandel Godert Walter aan de Oude Ebbingestraat 53 in Groningen. Jullie, trouwe blogvolgers, zijn hiervoor van harte uitgenodigd, reserveer de datum alvast in jullie agenda’s!

Hou de blog in de gaten voor het laatste nieuws!

adieu Diderot, adieu!

 

Bedankt!

De Camino loop je niet alleen. Onze tocht werd ondersteund door alle berichten die jullie ons de afgelopen maanden stuurden. Onze excuses wanneer we ze niet hebben beantwoord. We hebben alle reacties gelezen, soms in een tent, dan weer in een herberg met vreselijk slechte WiFi. En vaak hard gelachen. Bijvoorbeeld als we jullie aanmoedigingen lazen nadat we doornat een Franse chambre d’hôtes hadden bereikt of niet konden slapen in een slaapzaal. Hartelijk dank, lieve blog-volgers, met zo’n steun word de Camino een stuk makkelijker.

Daarnaast willen we ook uitdrukkelijk onze collega’s bedanken.

Monique bedankt natuurlijk het team van kapsalon Zus en Zo, zonder hun extra inzet tijdens de afgelopen maanden was de Camino niet mogelijk geweest. Bij terugkomst was ik enorm verrast toen ik in een geheel vernieuwde koffiekamer kwam. Rob, ook jij: enorm bedankt voor al het werk dat je voor dit cadeautje hebt verzet! Wat een prachtmensen!

Tim bedankt Jean-Bart die mijn plan om de Camino te lopen altijd heeft ondersteunt en daarnaast dat hij en de overige leden van het Drachtense Philips Air team mijn activiteiten gedurende deze tijd wilden overnemen. Ik ben eveneens blij dat Philips een genereuze sabbatical regeling heeft die zo’n lange tocht überhaupt mogelijk maakt. Science-studenten: ga hier werken!

En verder bedanken we Jet, Sijtske, Han en Henk voor het liefdevol verzorgen van Puma. Ze was in een opperbeste stemming toen we thuiskwamen!

We zijn weer thuis!

(Santiago de Compostela -) Groningen, 4 juni, 19 hr, 24 ºC, 0 km, Totaal: ca. 2400 km

Nu, aan het einde van onze tocht, zijn we weer teruggekeerd naar waar we begonnen. Thuis. Bij ons vertrek was het winter, kwamen de eerste crocussen boven de grond, waren de bomen kaal en liepen mensen rond in dikke jassen. De zon scheen maar na de schemering werd het bitter koud.

De pelgrimage is voltooid, pas later kunnen we de tocht en onze ervaringen overzien. De herinneringen zijn nog niet gecatalogiseerd, archiefkaartjes liggen op de grond en we wroeten er dagelijks met veel genoegen in.

In Groningen was het vandaag warm, warmer dan op de Spanje hoogvlakte, en veel warmer dan in Santiago. We liepen door de Schildersbuurt en uiteindelijk zwaaiden we met Puck onze straat in, eerst bij meneer van den Heuvel aanbellen en daarna de laatste 50 meter, naar onze voordeur. Bij ons vertrek in februari leken onze benen als van lood, gingen de stappen langzaam, het bekende achter ons latend, een onzeker, groot avontuur tegemoet. Wij hadden niets anders dan onze rugzakken en elkaar, maar dat was heel wat. En meer dan voldoende.

Vandaag waren de passen veel lichter, we verlangden naar ons huis, onze tuin, waar we languit kunnen liggen (als we dat willen) en natuurlijk naar Puma, onze poes. Als een magneet werden we steeds sneller naar de voordeur getrokken. En dan komen we aan het einde van de tocht opnieuw bij Cees Nooteboom, een parafrase op het einde van zijn Omweg naar Santiago: Er is een eind aan onze omweg gekomen. Onze Spaanse reis is voorbij.

Thuis11

onze Camino, 100+ loopdagen van Eijsden naar Santiago de Compostela

rood = Via Mosana (door België)

groen: Via Campaniensis (door Frankrijk naar Vézelay)

paars: Via Lemovicensis (van Vézelay naar Spanje)

blauw: Camino Francès (door Spanje, naar Santiago)

elk symbool is een overnachting tijdens de tocht

De Butafumeiro

de Butafumeiro in full swing

Santiago, 3 Juni, 16 hr, 21 ºC, 0 km

Menig pelgrimstocht is afgesloten met de pendel van de Butafumeiro, het grootste wierookvat ter wereld dat elke vrijdag in de kathedraal van Santiago heen en weer zwiept tot een hoogte van wel 10 meter. Het vormt het einde van de pelgrimsmis, sommigen zeggen dat het vat diende om de stank van de pelgrims te neutraliseren.

Een aantal volwassen mannen trekken aan het touw dat het vat in beweging houdt. Gaat dit wel goed? Wat zou er gebeuren als het touw breekt? Dat schijnt twee keer te zijn gebeurd, het vat is met de brandende inhoud via een deur naar buiten gevlogen. Maar resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst en ik hoop daarom dat men voldoende blusmiddelen binnen handbereik houdt (ik heb ze niet gezien).

Gedurende de mis is het streng verboden om foto’s en video’s te maken. Maar als de potige mannen naar voren treden bezwijkt het regime en flitst het uit alle hoeken en gaten. En iedereen gaat naar voren om het vat te zien, wij werden bijna tegen een pilaar platgedrukt, maar een pelgrim heeft wel voor hetere vuren gestaan.

Santiago201

the masters of the Butafumeiro

En daarmee is ons programma voor Santiago beëindigd, nog een paar uur zwieren en van terrassen genieten, morgen vliegen we naar Groningen en beëindigen we de blog.

Afscheid

Beste Denis,

We hebben het gehaald. Dat wat voor ons drie maanden geleden nog onvoorstelbaar was, is werkelijkheid geworden: we zijn in Santiago de Compostela. Het enige wat je moet doen is stug elke dag 25 kilometers lopen, dan kom je overal, ook in Santiago.

Ik wilde je schrijven voordat ik naar het Noorden terugkeer, als op een afscheidsreceptie. Ik zal het kort houden, bij een goed afscheid hoeft immers weinig gezegd te worden, belangrijke zaken zijn dan al op een eerder en rustiger moment besproken.

Het is een overdonderende tocht geweest, op dit moment hebben we de indruk dat we de helft van de reis al weer zijn vergeten. We hebben tijd nodig, tijd om bij te komen van de inspanningen, om te beseffen wat er allemaal gebeurd is en om ons weer voor te bereiden op het normale leven.

Het is een tocht geweest dat ons heeft verrijkt, het dwong ons na te denken over datgene wat voor ons belangrijk is, over onze plaats in de samenleving. Wat een toeval was het dat ik jou daarbij weer ben tegengekomen. Sommigen zullen dit weerspreken en zeggen dat het voorbestemt was maar jij (en ik) weten beter. Het was inderdaad toeval en dat is juist het mooie van het leven. We spraken elkaar voor het eerst op het Spinoza Lyceum in Amsterdam, de lerares geschiedenis stelde ons aan elkaar voor en zij heeft een jaar lang over niets anders gesproken dan over jullie, Les Philosophes. Maar toch nog niet zo indringend als Philipp Blom tijdens onze voettocht door Frankrijk. Maar, zoals beloofd, ik hou het kort, in eerdere blogs heb ik hierover reeds geschreven.

Vergezeld door jouw filosofie zijn we langs kerken en pelgrimsplaatsen getrokken. Hoe graag zou ik met jou daarover in discussie gaan aan een grote en rijkbedeelde dis. Ik ben nog meer onze autochtone Europese waarden gaan waarderen, de democratie, de scepsis, de veelzijdigheid, de schoonheid. En wat een bijdrage heeft de vroeg-middeleeuwse clerus hierbij wel niet gespeeld. Ik zie je gruwen, maar hef het glas en hef je stem, weerspreek mij!, niet gehinderd door dogma’s of taboes.

Of wacht, nog even, ik ben het belangrijkste vergeten. Die drie maanden Camino zijn een leerschool waarvan de pelgrim zelf de inhoud bepaalt. Mijn colloquium bestond uit al wat ik zag op de Camino, de gesprekken met andere pelgrims en bewoners, de boeken van jou en anderen. Dat heeft een oude levensles onderstreept, een les die mijn ouders mij hebben geleerd en die op de middelbare school en de universiteit slechts is versterkt: buig niet voor (kleine) dictators, voor communisme of voor nieuwe intolerante groeperingen in Nederland. Leef vrij en onverveerd.

Cervantes1

het is Cervantes-jaar! (1547 – 1616)

koopt en leest allen Don Quichotte!