(Château Puy Servain -) Pellegrue, 10 april, 32 km, Totaal: 1304 km
(Pellegrue -) Saint Hilaire de la Noaille, 11 april, 23 km, Totaal: 1327 km
Inmiddels lopen we al 7 weken door Frankrijk en weten dat, hoe klein ook, elk Frans dorpje ten minste een postbus, een stadhuis en een monument heeft voor de slachtoffers uit La Grande Guerre, de eerste wereldoorlog. Als het monument groot genoeg is dan bevat het ook een tableau waarop de gevallenen staan uit de 2de wereldoorlog en andere oorlogen. Maar La Grande Guerre zet al het andere geweld in de schaduw.
oorlogsmonument in de Perigord
Wat moet je als buitenstaander, als buitenlander, met deze monumenten? Laten we eerlijk zijn, het zijn meestal trieste bouwwerkjes, een betonnen pilaar met op één zijde de namen van de slachtoffers. Echter, al die dorpse monumenten tezamen vormen een dramatische en indrukwekkende verbeelding van de tragedie die dit land 100 jaar geleden heeft getroffen. Bij het eerste monument, vlak na de Belgische grens, sta je stil en ben je verbaast dat het de slachtoffers uit de eerste wereldoorlog herdenkt. Maar een week later bekijk je nog steeds elke keer die herdenking-zuiltjes, bestudeer je de namenlijst om te ontdekken of ook broers zijn gevallen, zie je dat de meeste slachtoffers in 1914 en 1915 vielen en soms ben je verbaasd en geschokt als je ontdekt hoeveel jongens in een klein dorp zijn gestorven. Hoe anders zou dat dorpje zijn geweest als al die Jean’s, Pierre’s en Yves’ niet naar de Noord-Franse hel waren afgereisd, als de diplomatie in 1913 en 1914 niet zo onvoorstelbaar had geblunderd. Want het blijft bizar dat de aanslag van een Servische terrorist op de Habsburgse kroonprins een machinerie in werking stelde die niet meer stopte en in de 1e WO uitmondde.
Keizer Wilhelm, Keizer Frans Jozef, Koning George V, Tsaar Nicolaas, President Poincaré, premiers, ministers van buitenlandse zaken, ambassadeurs en alle andere diplomaten uit die tijd: Shame on you!
Als je leest over de ontwikkelingen in de laatste maanden voor de oorlog dan moet je toch concluderen dat Europa in die tijd door een stel onbekwame of anders naïeve, machtsbeluste, ongeïnteresseerde of egoïstische politici en adellijken werd geleid die uiteindelijk achter de ontwikkelingen aan renden en (ook zij) door het oorlogsbeest zijn opgevreten.
Door het falen van deze groep moest uiteindelijk Antoine Baudin uit Saint Fermé naar Saloniki afreizen.
Gedenkplaat voor de oorlogsslachtoffers in de kerk van Saint Fermé
Het plakkaat met de namen van de slachtoffers valt in het niet in de enorme kerk van Saint Fermé. Het schip is tenminste 75 meter lang en 15 meter hoog en wordt door het weinige licht uit de glas-in-lood ramen verlicht. Tijdens de zondagsmis zullen de eerste rijen met oude mannen en vrouwen gevuld zijn maar op maandagochtend 11 uur heb ik de kerk voor mij alleen en dwaal langs de muren en kijk naar de draakjes die, ook in deze Romaanse kerk, samendrommen op de pilaren.
De namenlijst is halverwege het schip aan de muur bevestigd. Je zou er zo langslopen aangezien de muren hier ook door veel andere marmeren tableaus en sculpturen worden versierd. Het is vreemd om de nagedachtenis aan de gevallenen in een kerk te zien, vooral in het land van de laicité, het land waar kerk en staat zo grondig van elkaar gescheiden zijn. Klaarblijkelijk wilde de priester of de getroffen ouders onderstrepen dat hun jongens lid waren van de parochie en niet behoorden tot het ongelovige arbeidersvolk.
Het meest ontroerende is een klein tableau naast de grote namenlijst, een tableau voor Antoine Baudin, een 23 jarige die op 10 november 1916 in Saloniki overleed. De plaat toont een foto van de jongeman, hij kijkt wat schuw alsof hij nog maar zelden een camera had gezien. Of was de foto genomen toen hij zich net had aangemeld en zie je in zijn blik dat hij voorvoelde dat het oorlogsgeweld heel anders was dan wat de propaganda vertelde?
Het is ongemakkelijk om het gezicht te bestuderen van iemand die zich 100 jaar geleden totaal onwetend in een strijd stapte dat ontdaan was van 19e eeuws heroïsme en waarin meer dan 10.000 jongens per dag konden sterven.
Waarom ging je het leger in? Ik neem aan dat in Frankrijk een algemene dienstplicht heerste waar jij, een jongen uit de provincie zonder de juiste hogere connecties, je niet aan kon onttrekken. De geschiedenis is vaak echter tragischer dan het voor-de-hand-liggende. Misschien wilde en hoefde je niet te dienen maar nam je het besluit na afloop van een lange nacht met vrienden en te veel wijn. Sloegen jullie met een vuist op tafel en liepen jullie tijdens het ochtendgloren van de bar naar de kazerne om de vijand op het slagveld te vernietigen. Maar zelfs al is het zo gelopen, dan nog, het is geen ijzervreter, zijn melancholieke blik verlangt niet naar militaire exercities maar naar collegezalen en soirees met vriendinnen.
Heb je nog brieven aan je ouders geschreven? Brieven waarin je hun alles behalve de waarheid kon vertellen omdat zij die waarheid niet zouden geloven en ze zich niet zoiets onmenselijks konden voorstellen. Arme jongen, wat voor dromen heb je wel niet gehad en zie hoe het leven jou en jouw vrienden heeft mishandeld, nu staar je tot het einde der tijden in het schemerduister van de kerk van Saint Fermé.
Voor de kerk en in de zon dronken we koffie en daarna vervolgden wij onze Camino. Antoine Baudin blijft in Saint Fermé, hij zal die plaats nooit meer verlaten. Ik hoop dat zijn foto niet alleen voor mij maar ook voor veel andere pelgrims een waarschuwing is hoe abrupt het leven kan veranderen. Denk niet te ver vooruit en spaar niet voor je pensioen. Pluk de dag!
Ontroerend en zeer herkenbaar !
Dear Tim,
your are right: Shame one you, your politicians and even today!
Your -One thought on “Voor Antoine Baudin”- reminds me of a song by Hannes Wader “Es ist an der Zeit” (It is time), what I so like to play on my guitar.
It is time for the lyrics written and sung by Hannes Wader version of Eric Bogles No Man’s Land, which is also known under the titles The Green Fields of France and Willie McBride. It plays on a young man who has fallen in WWI grave. considering the narrator, as the soldier might have come to death and if he had recognized his “real enemy”. In the refrain, he connects to the presence here with the knowledge that nothing has changed. The last verse ends with the caption: “It’s time”.
Let us be thankful for every day of peace in Europe and inside of us.
Best wishes to you and your companions,
Hartmut.
Sorry, song only in German…smile…
Es ist an der Zeit
Weit in der Champagne im Mittsommergrün
Dort wo zwischen Grabkreuzen Mohnblumen blüh’n
Da flüstern die Gräser und wiegen sich leicht
Im Wind, der sanft über das Gräberfeld streicht
Auf deinem Kreuz finde ich toter Soldat
Deinen Namen nicht, nur Ziffern und jemand hat
Die Zahl neunzehnhundertundsechzehn gemalt
Und du warst nicht einmal neunzehn Jahre alt
Ja, auch Dich haben sie schon genauso belogen
So wie sie es mit uns heute immer noch tun
Und du hast ihnen alles gegeben:
Deine Kraft, Deine Jugend, Dein Leben
Hast du, toter Soldat, mal ein Mädchen geliebt?
Sicher nicht, denn nur dort, wo es Frieden gibt
Können Zärtlichkeit und Vertrauen gedei’n
Warst Soldat, um zu sterben, nicht um jung zu sein
Vielleicht dachtest du Dir, ich falle schon bald
Nehme mir mein Vergnügen, wie es kommt, mit Gewalt
Dazu warst du entschlossen, hast dich aber dann
Vor dir selber geschämt und es doch nie getan
Ja, auch Dich haben sie schon genauso belogen
So wie sie es mit uns heute immer noch tun
Und du hast ihnen alles gegeben:
Deine Kraft, Deine Jugend, Dein Leben
Soldat, gingst du gläubig und gern in des Tod?
Oder hast zu verzweifelt, verbittert, verroht
Deinen wirklichen Feind nicht erkannt bis zum Schluß?
Ich hoffe, es traf dich ein sauberer Schuß?
Oder hat ein Geschoß Dir die Glieder zerfetzt
Hast du nach deiner Mutter geschrien bis zuletzt
Bist Du auf Deinen Beinstümpfen weitergerannt
Und dein Grab, birgt es mehr als ein Bein, eine Hand?
Ja, auch Dich haben sie schon genauso belogen
So wie sie es mit uns heute immer noch tun
Und du hast ihnen alles gegeben:
Deine Kraft, Deine Jugend, Dein Leben
Es blieb nur das Kreuz als die einzige Spur
Von deinem Leben, doch hör’ meinen Schwur
Für den Frieden zu kämpfen und wachsam zu sein:
Fällt die Menschheit noch einmal auf Lügen herein
Dann kann es gescheh’n, daß bald niemand mehr lebt
Niemand, der die Milliarden von Toten begräbt
Doch finden sich mehr und mehr Menschen bereit
Diesen Krieg zu verhindern, es ist an der Zeit.
Hannes Wader 1980
Hi Hartmut, Thanks for the mail and the full text of the song! We have so bad internet connections that I can not download the song but I hope (again) that the hotel in a next village will have their IT well organized…. The song reminds me of books recently read about WW1 (Schlumo, Im Westen nichts Neues…). Complete madness, let’s be glad to be alive 100 years later!
It is 8.30 AM, we prepare ourselves for another 25 kilometers. Spain is getting close and we long to cross the border.
Inspirerend , stemt tot nadenken
Mooi geschreven. Ik vind het zobiezo heel leuk om jullie reis zo te volgen en om mijn dag zo mee te beginnen. Nog een goeie tocht verder. Hartelijke groeten, Tinus